Tutak'ın Tarihi ve Coğrafi Özellikleri
Ağrı'nın Tutak İlçesi, tarih boyunca Urartular'dan Osmanlılar'a kadar birçok medeniyetin etkisinde kalmış, zengin kültürel mirasıyla dikkat çeken bir Anadolu ilçesidir.
Tutak, Ağrı ilinin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan tarihi bir ilçedir. Tarih boyunca pek çok farklı devletin, dinin ve mezhebin etkisinde kalan bu bölge, eski yerleşim izleri ve zengin kültürel mirasıyla dikkat çekmektedir. İlçede, Urartulardan başlayarak, Medler, Persler, Romalılar, Sasaniler, Araplar, Selçuklular, Osmanlılar gibi birçok medeniyetin izlerine rastlanmaktadır.
Tarihi Geçmişi
Tutak, MÖ XV. yüzyıla kadar uzanan bir tarihe sahiptir. Bu dönemde bölge, Hurri-Mitani Krallığı'nın kuzeydoğu sınırlarını oluşturuyordu ve Urartular, bölgeyi uzun yıllar egemenlikleri altına almışlardır. MÖ VIII. yüzyılda Medlerin hakimiyetine giren Tutak, daha sonra Persler ve İskender İmparatorluğu'nun egemenliğine geçmiştir. Pers egemenliğinin sona ermesiyle, bölge zamanla Roma İmparatorluğu, Sasani İmparatorluğu ve Bizans'ın kontrolüne girmiştir.
VIII. yüzyıldan itibaren İslamiyeti kabul eden Türkler, Abbasiler döneminde Anadolu'ya akınlar yapmışlar ve 1071 Malazgirt Zaferi'nin ardından Selçuklu Türklerinin yönetimine girmiştir. 1243 Kösedağ Savaşı’ndan sonra ise İlhanlıların yönetimine geçmiş olan bölge, daha sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliğine katılmıştır. Osmanlı döneminde, Tutak, Van Eyaleti'ne bağlı Beyazıt Sancağı'nda yer alıyordu. 1927'de ise Ağrı iline bağlanarak merkezi Karaköse olarak belirlenmiştir.
Tutak Adı ve Kökeni
Tutak adıyla ilgili üç farklı görüş bulunmaktadır. Birincisi, adın Farsçadan türediği ve "iki" anlamına geldiği yolundadır. İkincisi, bölgeye gelen ilk Türkler tarafından "tutulan yer" olarak adlandırıldığıdır. Üçüncü görüş ise, Alparslan'ın ordusundaki komutanlardan Tutak Beyi'nin adıyla ilişkilendirilerek verildiğidir. Ancak, bölge halkı bu yöreyi "Antep" olarak da bilmektedir; fakat bu, Gaziantep ile bir bağlantıdan ziyade yerel bir isimlendirmedir ve "ıntap" şeklinde kullanımı doğru bir ifadedir.
Osmanlı Dönemi ve Sonrasındaki Gelişmeler
Tutak, Osmanlı-Rus savaşları sırasında birkaç kez Rus işgali altına girmiştir. 1. Dünya Savaşı'nda Rusların bölgeyi yeniden ele geçirmesiyle, Ermeni işgali de başlamıştır. Ancak 1918'de Rusların geri çekilmesiyle işgal sona ermiş ve bölge kurtulmuştur. 1868'de Beyazıt Sancağına bağlı bir ilçe merkezi olan Tutak, 1927’de Ağrı iline katılmıştır.
Tutak, tarihsel sürecinde birçok medeniyeti barındırmış ve zengin bir kültürel mirasa sahip olmuştur. Urartular, Persler, Selçuklular ve Osmanlılar gibi büyük uygarlıklardan izler taşıyan bu bölge, hem geçmiş hem de günümüzdeki yerleşim açısından büyük önem taşımaktadır.
